Rozwód kościelny, to potocznie używany termin, określający instytucję jaką jest stwierdzenie nieważności małżeństwa. Według prawa kanonicznego, małżeństwo raz zawarte przed ołtarzem, jest nierozerwalne. Nawet rozwód cywilny nie upoważnia rozwiedzionych do ponownego zawarcia małżeństwa kościelnego. Jedynym sposobem na trwałe „rozwiązanie” małżeństwa jest uznanie go za nieważne, a co za tym idzie, niebyłe. Sąd kościelny, stwierdzając nieważność, bada sam moment powstania małżeństwa i zaistniałe ku temu przesłanki. Nie każde małżeństwo może być unieważnione w ten sposób. Aby uzyskać orzeczenie stwierdzające nieważność, musi zaistnieć jedna z przesłanek. W prawie kanonicznym wyróżnia się dwie grupy takich przesłanek. Pierwsze z nich to tzw. przeszkody zrywające, do których zalicza się:
- młodociany wiek małżonka ( 16 lat dla mężczyzny i 14 lat dla kobiety),
- impotencja,
- związanie węzłem małżeństwa z inną osobą,
- ślub z osobą nieochrzczoną,
- złożenie święceń kapłańskich lub wykonywanie profesji zakonnej,
- uprowadzenie, zmuszenie do małżeństwa,
- spowodowanie śmierci współmałżonka ze względu na zawarcie małżeństwa,
- pokrewieństwo w linii prostej oraz w linii bocznej do czwartego stopnia włącznie,
- powinowactwo w linii prostej,
- pokrewieństwo powstałe w wyniku adopcji,
- tzw. przeszkoda przyzwoitości publicznej
Stwierdzenie nieważności małżeństwa może także nastąpić na skutek braków dotyczących zgody małżeńskiej. Tutaj również prawo kanoniczne przewiduje zamknięty katalog przesłanek:
- pozbawienie używania rozumu,
- brak rozeznania co do praw i obowiązków małżeńskich,
- niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich z powodu natury psychicznej,
- brak świadomości, że małżeństwo jest trwałym związkiem między mężczyzną i kobietą, skierowanym do zrodzenia potomstwa przez seksualne współdziałanie,
- błąd co do osoby,
- podstęp, przymus, bojaźń,
- zawarcie małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości
Procedura
Aby uzyskać orzeczenie stwierdzające nieważność małżeństwa, należy wnieść, do odpowiedniego Sądu Biskupiego, tzw. skargę powodową. Skargę może wnieść każdy z małżonków. Można to zrobić samodzielnie lub skorzystać z pomocy adwokata. Sądem właściwym do wniesienia skargi, będzie:
- sąd miejsca, w którym zostało zawarte małżeństwo,
- sąd miejsca zamieszkania strony powodowej (wnoszącej skargę) lub pozwanej,
- sąd miejsca, w którym faktycznie będzie gromadzona większość materiału dowodowego
Sąd dekretem, poinformuje wnioskodawcę o przyjęciu bądź odrzuceniu skargi.
Proces
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa (często błędnie porównywany z procesem o rozwód), znacznie się od niego różni. Przede wszystkim, jest to proces pisemny – polegający na wymianie pism i dokumentów, co jest przyczyną jego czasochłonności. Proces ten średnio trwa od 1 roku do 3 lat – w zależności od zawiłości sprawy, sprawności dokonywania czynności procesowych. W toku procesu gromadzi się materiał dowodowy, który będzie podstawą do wydania orzeczenia. Najczęstszymi środkami dowodowymi są oświadczenia małżonków, przesłuchania świadków, dowody z dokumentów i opinii biegłych.
Koszty
Koszty, które trzeba ponieść w związku z postępowaniem o stwierdzenie nieważności można podzielić na dwie grupy. Po pierwsze – jeżeli strona powodowa decyduje się na pomoc adwokata – trzeba liczyć się z kosztami opracowania skargi powodowej oraz zastępstwa procesowego. Koszty te mogą być różne ze względu na doświadczenie adwokata czy miejscowość prowadzenia działalności gospodarczej. Drugi rodzaj kosztów to koszty procesowe, którymi sąd kościelny obciąża stronę wnoszącą skargę. Z reguły jest to wydatek rzędu 1500,00 – 2000,00 zł, jednak ostatecznie będzie to zależało od diecezji właściwej do rozpoznania sprawy. Niewykluczone, że w procesie konieczne będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, co narazi Stronę składającą wniosek na kolejne koszty.
Proces kończy się wydaniem wyroku. Jeżeli w I instancji zostanie wydany wyrok stwierdzający nieważność małżeństwa, sprawa jest automatycznie kierowana do II instancji – po to aby w wyniku apelacji uzyskać wyrok potwierdzający zasadność wyroku pierwszego. Jest to niezbędne dla uzyskania przez wyrok prawomocności. Małżeństwo, którego nieważność została stwierdzona prawomocnym wyrokiem, traktowane jest tak, jak gdyby nigdy nie zostało zawarte.
Autorką artykułu jest Pani Katarzyna Wolańska – pracownik kancelarii.
